ZEKA
Zeka psikolojik bir kavramdır. Onu diğer kavramlardan ayırt eden şey bizim için olan önemidir. Yapısı oldukça karmaşık olan kavram soyut bir kavramdır, gözümüzle göremeyiz ancak varlığını biliriz. Tıpkı diğer psikolojik kavramlar gibi. Geçmişten günümüze insan zekasını ifade edecek bir çok kavram kullanıldı. Zekanın varlığını ve düzeyini ölçme adına yapılan ilk deney Fransa’da gerçekleştirilmiştir. Yaklaşık yüz yıl önce Fransa’da eğitim gören, eğitim ve öğrenimde güçlük çeken öğrencilerin diğer öğrencilerden ayırt edilme amacıyla ortaya çıkarılan ve ‘Binet-Simon’ adı verilen test ile gerçekleşmiştir. Binet, zekanın sanılanın aksine hafıza alanı,tepki verme hızı ve hissetme netliği gibi daha basit olan kavramlarla değil ; düşünceyi kullanabilme ve onu kendi arzu ve isteklerine dönüştürebilme, etrafında olan ve gelişen şeyleri kavrayabilme, kesin kararlar verebilme ve hataları fark edebilme gibi daha karmaşık yapıda olan görevlerde görülebileceğini savunmaktadır. Ancak o da bu karmaşık yapıda olan kavramların direkt olarak, somut kavramları ölçer gibi ölçmenin mümkün olmayacağının farkındadır. Bu yüzden testini bu ölçümün yapılma gereği duyulan öğrencilere çözümü güç olan ve kuvvetli bir zihin aktivasyonu gerektiren karmaşık yapıdaki problemleri sorarak gerçekleştirmiştir.
Çünkü insan zekasının çözümü ve yorumu ancak böyle bir şeyle daha güvenilir bir biçimde gerçekleştirilebilir.
Binet’ in hazırladığı bu ölçek 1908 yılında tekrar bir düzenlemeye sokularak insanların yaş gruplarına göre ayrı şekiller verildi. Daha sonraki yıllarda devrin ünlü bilim insanlarından olan Stern zeka testleri için yeni bir öneri sundu (1912). Bireylerin sahip oldukları zeka yaşının, normal yaşlarına bölünmesiyle ‘zeka bölümü’ denilen günümüzdeki adıyla IQ (Intelligence Quotient) adı verilen sistem. Ancak Binet-Simon ölçeği gelişimini sonraki yıllarda da sürdürmeye devam etmiştir. Bilim insanlarının ilgisini çeken bu yöntem yıllar içinde değişik fikirleri de kabul ederek gelişmiştir. 1916 yılında yine dönemin bilim insanlarından olan ve zeka üzerine yaptığı araştırma ve incelemeleriyle tanınan Terman bu ölçeği standart bir hale getirmiştir. Ve ölçek son halini almaya başlamıştır. 3 ve 16 yaşındaki çocuklar için standartlaşan ölçek , ‘Stanford-Binet Zeka Ölçeği’ ismini alıp son haline kavuşmuştur. Bu ölçek esas alınarak hazırlanan bir çok ölçek ve test daha sonraki yıllarda da gündeme gelmiştir. Ancak bir süre sonra bazı eleştiriler duyulmaya başlanmıştır. Binet ölçeğinin bireylerin sahip olduğu genel zeka yerine okul zekasını ölçtüğü söylentilere yayılmıştır. 1960 lı yıllarda Terman ve yardımcısı, aynı zamanda öğrencisi olan Merril ile birlikte ‘Zeka Bölümü’ uygulaması yerine IQ sistemine yenilik katarak kullanmaya başlamıştır. Ortalaması 100 olan ve standart sapması alındığında 16 sonucu elde edilen bir puan sistemi oturtuldu. Testin genelinde fazla bir değişiklik yapılmamaya çalıştılar. daha sonraki yıllarda teste eklenen bazı bölümlerle testin ölçülebilirliğini kolaylaştırdılar.
Zeka ölçeği olarak kullanılan ve tüm dünyada yaygın olarak kullanım süren başka bir ölçek ise Wechsler ölçekleridir. Diğer ölçeklerde olduğu gibi bunun altında yatan sanı zeka kavramının bir bütün olduğu düşüncesidir. Ünlü bilim adamına göre zeka kavramı: bireyin çevresinde olanları algılama ve bunlarla baş edebilme gibi doğal yeteneklerini kapsayan bir ölçüttür. Bireye uygulanan bu ölçme testleri birey ile algıladığı çevre arasında gerçekleşen özel bir iletişim türüdür.
Wechsler ölçeklerinin ortak özellikleri bulunmakla birlikte yapısal olarak neredeyse aynıdırlar. Günümüzde 06-16 yaş grubu arasında kullanılmaktadır. Test iki ana bölümden oluşmaktadır: sözel bölüm ve performans bölümü. Ana bölümler kendi içlerinde değişik alt başlıklara ayrılmıştır: benzerlikler, aritmetik, sayı dizisi, yargılama, sözcük dağarcığı, genel bilgi; şifre, labirentler, parça birleştirme, resim tamamlama, resim düzenleme, küplerle desen. Sözel testler bireyin okul başarısı, sözel algılama ve ifade, toplumsal görüşleri, hafıza süreleri gibi ölçütler hakkında bilgi verirken; performans testleri sıralama becerileri, uyarana verilen tepki ve baş edebilme kabiliyeti, görsel faaliyetler, sembol ve şekillerin algılanması, sıralanması, kopyalayabilme gibi ölçütler hakkında bilgiler verir.
Test bazı devlet hastanelerinde uygulanabiliyorken bir çok devlet hastanesinde böyle bir imkan yoktur. Wechster testini yapabilmek için testin sertifikasını almak gerekmektedir.
Geçmişten günümüze geliştirilen ve kullanılan bir çok ölçek vardır. Bunların bireyler üzerinde uygulanması sonucu toplumların sahip oldukları genel zeka seviyeleri hakkında bilgi sahibi olmaktayız. Tüm bu verileri herhangi bir tablo veya grafiğe aktardığımız takdirde kişilerin yaş gruplarına göre oluşan bir eğri elde etmekteyiz. Zeka eğrisi adı verilen bu eğrinin bir ucunda zeka seviyesi düşük olan bireyler, diğer ucunda ise zeka seviyesi yüksek olan bireyler yer almaktadır.
Günümüzde toplumdaki bireylerin sadece %2 lik kısmı 130 ve üzeri IQ seviyesine sahiptir. IQ seviyesi yükseldiği takdirde bu oran %0.02 ye kadar düşmektedir. Genel üstün zekalı görüşü olarak ; sakar, utangaç ve asosyal olan kişiler gösterilse de yapılan araştırmalar bu duruma zıt şekildedir. Araştırmalar sonucunda üstün zekalı insanların daha uyumlu, dikkatli, sosyal çevresinde başarılı ve sevilen kişiler olduğunu göstermektedir. Terman tarafından 1920 yılında yapılmaya başlanan ve hala devam edilen bir uygulama ile IQ derecesi 140’ın üzerinde olan üstün zekalı bireylerden oluşan sayıca oldukça fazla olan bir grup 60 yıl boyunca düzenli olarak incelenmektedirler.
Bu grupta bulunan kişiler en başından itibaren sosyal çevrede her türlü alanda yaşıtlarına nazaran her zaman önde olmuşlardır. Kariyerlerinde başarılı birer birey olup aldıkları ödüller ile toplumda da kendilerini belli etmişlerdir. Ancak grupta önemli denebilecek başarısızlıklara da rastlamak mümkün olmuştur. Aynı zamanda bu çalışma üstün zekalı bireylerin her zaman başarılı olamayacağını da bize göstermiştir. Yüksek IQ her alanda başarı getirmeyeceği gibi tamamen başarısızlık ile de bağdaştırılamaz.
Anahtar Kelimeler: Yaratıcı Zeka, Zeka Gelişimi, Zeka Oyunları
